Σπαρτιάτες σε φάλαγγα . Η πολεμική μηχανή των Λακεδαιμονίων και οι παραξενιές της

Από τα δύο μεγάλα στρατόπεδα, τους Αθηναίους και τους Σπαρτιάτες, που συγκρούστηκαν την εποχή της ακμής, γνωρίζουμε πολλά για τους Αθηναίους και ελάχιστα για τους Λακεδαιμονίους. Κι όμως, στο μεγάλο ελληνικό εμφύλιο, τον Πελοποννησιακό πόλεμο, νίκησαν οι Σπαρτιάτες, για τους οποίους ξέρουμε τα λιγότερα. Ο λόγος είναι προφανής. Η δημοκρατική Αθήνα άφησε μυριάδες μαρτυρίες του περικαλλούς πολιτισμού της, ενώ η στρατοκρατική κοινωνία της Σπάρτης δεν άφησε σχεδόν τίποτε. Η γνώση μας περιορίζεται στον Καιάδα, που πετούσαν τα ανάπηρα παιδιά, στον Ευρώτα, που έκαναν μπάνιο, στις καλαμωτές που κοιμόντουσαν, στο μέλανα ζωμό που έτρωγαν και στο «ή ταν ή επί τας» που έλεγαν οι Σπαρτιάτισσες στους πο- λεμιστές γιους τους που έφευγαν για τη μάχη. Λειψή γνώση. Από τις μαρτυρίες που υπάρχουν, συμπεραίνουμε ότι οι Σπαρτιάτες θα πρέπει να είχαν μια φοβερή στρατιωτική μηχανή, ανίκητη στην εποχή τους. Μιλάμε βέβαια για το πεζικό. Δεν ήταν τυχαίο που όταν άρχισε ο Πελοποννησιακός πόλεμος ο Περικλής μάζεψε όλο τον πληθυσμό μέσα στα τείχη της Αθήνας, η οποία ετροφοδοτείτο αποκλειστικά από τη θάλασσα, αφήνοντας την ύπαιθρο της Αττικής στο έλεος των Σπαρτιατών. Δεν μπορούσαν να τους αντιμετωπίσουν. Οι Σπαρτιάτες πολεμούσαν σε φάλαγγα που είχε εξήντα άνδρες πλάτος και οχτώ άνδρες βάθος. Ήταν ένα σιδερένιο τείχος που πολεμούσε με τέλειο συγχρονισμό, τον οποίο πετύχαιναν μετά από χιλιάδες ώρες γυμνασίων. Από τη σπαρτιάτικη φάλαγγα προήλθαν οι μετέπειτα εξελιγμένες πολεμικές φάλαγγες της αρχαιότητας, όπως η λοξή των Θηβαίων, η μακεδονική του Φιλίππου και του Αλεξάνδρου, καθώς και η ανίκητη φάλαγγα των Ρωμαίων. Η βαριά ασπίδα που κρατούσε κάθε άνδρας στη σπαρτιατική φάλαγγα κάλυπτε το αριστερό μισό του δικού του σώματος και το μισό δεξί του διπλανού του. Η διατήρηση της συνοχής της φάλαγγας ήταν ζωτικής σημασίας για τη μάχη. Γι' αυτό ο Σπαρτιάτης που θα έχανε στη μάχη το σπαθί ή την περικεφαλαία του δεν πάθαινε τίποτα, αν όμως έχανε την ασπίδα του, εθεωρείτο δειλός και προδότης, διότι αυτο έθετε σε κίνδυνο την ενότητα της φάλαγγας. Ο μοναδικός που γλίτωσε από τους τριακόσιους του Λεωνίδα στις Θερμοπύλες ήταν κάποιος Αριστόδημος. Όταν επέστρεψε στη Σπάρτη, αντιμετώπισε το χλευασμό και την περιφρόνηση των συμπατριωτών του. Για να εξιλεωθεί, την επόμενη χρονιά, στις Πλαταιές, πολέμησε σαν λυσσασμένος. Έβγαινε μόνος του μπροστά και ορμούσε στους Πέρσες, επιζητώντας ουσιαστικά την εξιλέωση μέσα από το θάνατό του, Πολέμησε πιο γενναία απ' όλους. Γλίτωσε, αλλά, μετά το τέλος της μάχης, το συμβούλιο των αρχηγών όχι μόνο δεν τον αντάμειψε αλλά τον εξόρισε από την πόλη, διότι η παράτολμη συμπεριφορά του αποτελούσε κίνδυνο για όλη τη φάλαγγα του και τους συμπολεμιστές του. Για να θεωρηθεί άνδρας ένας Σπαρτιάτης, έπρεπε να σφραγίσει το πέρασμά του από την εφηβεία στην ενηλικίωση με το φόνο ενός είλωτα. Οι ιστορικοί υπολογίζουν ότι την κλασική εποχή έμπαιναν κάθε χρόνο στις τάξεις του στρατού τετρακόσιοι με πεντακόσιοι άνδρες, σκοτώνοντας έτσι τετρακόσιους με πεντακόσιους είλωτες το χρόνο. Καταλαβαίνετε σε τι λουτρό αίματος ζούσαν αυτοί οι άνθρωποι και πόσο σκληροί ήταν. Ίσως γι'αυτό οι νεότεροι Έλληνες να προτιμούσαν τα ελεύθερα πνεύματα και το χαβαλέ των Αθηναίων, παρά την πει- θαρχία και τη στρατοκρατία των Λακεδαιμονίων.